aanbod-poster
Column:“Hoog tijd voor systeemverandering!” Ja, maar hoe dan?
Steeds vaker hoor ik de roep om ‘systeemverandering’. Mensen ervaren chaos in tal van domeinen in de maatschappij. Onderwijs, arbeidsmarkt, zorg – er wordt een sterke noodzaak tot verandering gevoeld. Maar zodra we het groot maken en Systeemverandering noemen, slaat de onmacht toe. En doen we vervolgens wat we altijd al deden… Hoe pak je wél aan wat nodig is?
Laten we starten met de vraag: wat is een systeem? Een systeem is een samenhang van werkwijzen met een daarbij gegroeide cultuur van waarden die het systeem vervolgens in stand houdt. Om dit te duiden, als voorbeeld ons schoolsysteem. Dit is in tientallen jaren uitgegroeid tot het huidige samenspel van regels en gedrag. Het vindt zijn oorsprong in de vorige eeuw, toen het ideaal was de arbeidersklasse te verheffen. Liefst tot het niveau van advocaten, dokters en notarissen, beroepen met maatschappelijk aanzien, waarvoor je algemene studies op universitair niveau moet doen. Dit is gelukt! Hele volksstammen studeren rechten. Ook de loting om geneeskunde te mogen studeren is exemplarisch voor wat in onze cultuur sociaal in hoog aanzien staat.
Zelf gecreëerde tekorten
Het verheffen van de arbeidersklasse is dus het culturele uitgangspunt geweest voor de inrichting van ons huidige onderwijssysteem. Elke tijd heeft zijn eigen waardensysteem, en dat is slechts tijdelijk effectief. In de huidige tijd merken we dat de inrichting en bijpassende cultuur van het schoolsysteem tot grote tekorten leidt aan technische en ambachtelijke vakmensen. Tekorten die we met z’n allen zelf hebben gecreëerd. Immers, de Cito-toetsing, de schooladviezen, de druk van ouders: alles is erop gericht ‘zo hoog mogelijk’ in de theoretische, talige hiërarchie te komen. Kinderen met ambachtelijke talenten zijn de losers in ons huidige systeem.
Onbewust in stand houden
Wat is nodig bij systeemverandering? Allereerst: erkenning en analyse waarom het nu werkt zoals het werkt. Zolang we niet snappen hoe iets is ontstaan, en waarom we het onbewust in stand houden, is geen verandering mogelijk. We moeten anders leren kijken – niet door de onbewuste cultuurbril van de vorige eeuw, maar door die van de 21ste eeuw, zoals staat in De Veranderformule (uitgave A+O Metalektro). Pas als we ons bewust worden van hoe wijzelf een samenleving uit balans creëren, kunnen we gaan bouwen aan een nieuwe balans. Hoe? Daarvoor is het nodig eerst te inventariseren wat we nodig hebben in déze tijd. Welk gedrag en welke kennis gaan onze samenleving verder helpen bij de thema’s die nu van belang zijn: een vitale aarde, een vitale economie en individuele vitaliteit?
Leggen we deze gewenste realiteit vervolgens naast de huidige realiteit, dan zien we helder de verschillen. Bijvoorbeeld: ons schoolsysteem leidt op tot een algemeen diploma. Nodig zijn juist mensen die een vak, een ambacht beheersen. Of: ons schoolsysteem leidt op tot verregaande aanpassing en gehoorzaamheid aan autoriteit. Nodig zijn juist mensen die zélf verantwoordelijkheid nemen, die nieuwe wegen inslaan en al hun creativiteit inzetten om noodzakelijke veranderingen tot stand te brengen. En: ons schoolsysteem beloont individuele prestaties. Nodig zijn juist mensen die vanuit een gezamenlijk doel kunnen samenwerken. Mensen die binnen die samenwerking hun eigen toegevoegde waarde en unieke talent kennen, ontwikkelen en inzetten.
Addertje onder het gras …
De volgende stap die elke organisatie kan zetten is bepalen welk gedrag of welke kennis we eigenlijk willen stimuleren. Let hierbij op een bekend addertje onder het gras! Onbewust gebruiken we vaak instrumenten uit de ‘oude’ cultuur. Gaan we bijvoorbeeld toch weer beoordelingsvakjes afvinken, terwijl we juist zelfstandig creatief initiatief willen stimuleren. Daarom is het van belang met elkaar congruente systeeminterventies te bedenken – interventies die elkaar versterken en die met respect voortbouwen op wat er is.
Bijvoorbeeld: op onze basisscholen werken vooral vrouwelijke leraren met een talige achtergrond. De wens is een basisschool waar ieder kind rolmodellen heeft, en waar zowel talig als technisch of ambachtelijk onderwijs wordt geboden. Voortbouwend op wat er is, kun je de volgende creatieve systeeminterventie doen: de didactisch bevoegde vrouwen organiseren het leerproces met hulp van technische bedrijven in de omgeving. Die bedrijven lenen op technische onderwerpen inhoudelijke vakkanjers uit aan scholen om ambacht en techniek een plek te geven in ons basisonderwijs.
Op deze wijze bouwen we met praktische acties een nieuwe realiteit vanuit de kracht en potentie van het nu werkende systeem. Als bijkomend voordeel slaan we de chaosfase over, waarin partijen elkaar afbreken in het bewijzen van het eigen gelijk.
Kathedralen voor nu
Creativiteit leidt tot transformatie – maar dan moeten we wel eerst expliciet maken wat we willen bouwen en dan pas aan de slag gaan. Het bouwen van nieuwe systemen vraagt dus wat denkwerk. Geen probleem met zo’n hoogopgeleide bevolking! Iedereen heeft in de eigen omgeving mogelijkheden om te transformeren. De uitdaging zit in de congruentie van de interventies. Ben je het nieuwe aan het bouwen of juist het oude aan het versterken? Door ons bewust te zijn van het oude systeem en het gesprek aan te gaan over de wensen van nu kunnen we nieuwe kathedralen bouwen. Zin om te bouwen aan systeemverandering?
PS. In De Veranderformule vind je heldere uitleg en handige vragenlijsten om zelf door de cultuurbril van de 21ste eeuw te kijken naar de arbeidsmarkt van nu en zo bij te dragen aan systeemverandering.
Saskia Görtz
directeur
A+O contactpersoon
Ter inspiratie /
alle berichten